Robotexnika: Nima, Tarixi va Qo'llanilishi
Robotexnika bu qurish, ishlatish va ulardan foydalanish, shuningdek ularni boshqarish, sezish va ma'lumotlarni qayta ishlash bilan shug'ullanadigan mexanik, elektrotexnika va elektron muhandislik va kompyuter fanining birlashgan sohasidir. Bu soha dunyoning bir ko'p mamlakatlarida keng rivojlanmoqda va sanoat, uy, ijtimoiy va harbiy sohalarda robotlardan foydalanmoqda. Bu maqolada biz robotexnika nima ekanligini, uning tarixini va qo'llanilishini ko'rib chiqamiz.
robotexnika
Robotexnika nima?
Robototexnika so'zining etimologiyasi
Robototexnika so'zi "robô" so'zidan emele gelib. Robot so'zi ilk defa 1920-yilda Chex yozuvchisi Karel Chapek (azərb. Karl Kapek) terefinden yozilgan va sehneleshtirilgan R.U.R. (Rossum's Universal Robots - azərb. Rossumun Universal Robotlari) eserinde ishlatilgan. Bu so'zning koki eslovaco tilidagi "robota" so'zidan kelib, uning manosi qul, kole demakdir. Amma Karel Capek bu sherefe ozini layiq gormur. Oksford Inglis tili lug'etiga yozdigi qisa maktubida bu so'zning oning qardashi Josef Capekin (azərb. Jozef Kapek) yaratichiligi oldigini bildirib .
Oksford Inglis tili lug'etiga asosan "robototexnika" so'zini ilk defa yozili olaraq Isaak Asimovun (azərb. Ayzek Asimov) 1941-yilda chap olunmush "Yolg'onchi" (esl adi ing. Mentiroso!) elmi-fantastik hekayesinde ishlatilub. U dovurda elektrik texnologiyalarini o'renegan sahe juda mashhur edi va elektrotexnika (ing. electronics) adlanirdi. Buna istinaden Isaak Asimov robotlarni o'renegan elmin de robototexnika (ing. robótica) adlandirdi. Sonradan nashr olunagan aserlarinda Isaak Asimov bu so'zni daha once yozdigi "Yolg'onchi" (esl adi ing Robotlar qonuni
Robotlar qonuni bu robotlarning harakatlarini cheklovchi va ularning insonlarga zarar keltirmasligini ta'minlaydigan prinsiplardir. Isaak Asimov bu prinsiplarni quyidagicha belgilagan:
Birinchi qonun: Robot hech qachon insonlarga zarar keltirmaydi yoki insonlarga zarar keltirishga ko'z yummaydi.
Ikkinchi qonun: Robot insonning buyrug'iga rioya etadi, agar bu buyruq birinchi qonunga zid bo'lmasa.
Uchinchi qonun: Robot o'zining mavjudligini saqlaydi, agar bu mavjudlik ikkinchi yoki birinchi qonunga zid bo'lmasa.
Isaak Asimov shuningdek, keyinchalik bu prinsiplarga "sifatli" yoki "nol" qonunini ham qo'shgan. Bu qonun quyidagicha:
Sifatli yoki nol qonun: Robot hech qachon insoniyatga zarar keltirmaydi yoki insoniyatga zarar keltirishga ko'z yummaydi.
Bu prinsiplar robototexnika fanining asosiy tamoyillari sifatida xizmat qilgan va ko'plab elmi-fantastik aserlarda ishlatilgan.
Robotexnika qo'llanilishi
Robotlar sanoatda qanday ishlatiladi?
Robotlar sanoatda eng keng ishlatiladigan sohalardan biridir. Robotlar turli xil sanoat korxonalari, zavodlar, fabrikalar va laboratoriyalarda ishlab turadi. Robotlar sanoatda quyidagi vazifalarni bajaradi:
Ishlab chiqarish: Robotlar turli xil mahsulotlarni ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etadi. Masalan, avtomobil, telefon, kompyuter, o'yinchoq va boshqa mahsulotlarni yig'ish, joylashtirish, bog'lash, kaynatish, ranglash va boshqa amallarni bajaradi.
Tekshirish va sinov: Robotlar mahsulotlarning sifatini va xavfsizligini tekshirish va sinovdan o'tkazish jarayonida ishtirok etadi. Masalan, mahsulotlarning o'lchamlarini, og'irligini, haroratini, bosimini, elektr toki Elektr tokini, davlatni, rangni, tovushni va boshqa parametrlarni o'lchaydi.
Qayta ishlash va tuzatish: Robotlar mahsulotlarni qayta ishlash va tuzatish jarayonida ishtirok etadi. Masalan, mahsulotlarni qayta tiklash, tozalash, qayta joylashtirish, qayta ranglash va boshqa amallarni bajaradi.
Transportirovka va omborlash: Robotlar mahsulotlarni transportirovka va omborlash jarayonida ishtirok etadi. Masalan, mahsulotlarni yuklash, tashlash, joylashtirish, tartiblash, hisoblash va boshqa amallarni bajaradi.
Robotlar sanoatda quyidagi afzalliklarga ega:
Tezkorlik va aniqlik: Robotlar insonlardan tezroq va aniqroq ishlaydi. Ular xatolik qilish ehtimoli kam va ish sifati yuqori.
Davomiylik va barqarorlik: Robotlar insonlardan davomiyroq va barqarorroq ishlaydi. Ular charchamaydi, yorilmaydi, kasallanmaydi va dam olishga muhtoj emas.
Xavfsizlik va salomatlik: Robotlar insonlardan xavfsizroq va salomatroq ishlaydi. Ular zararli, xatarli va qiyin sharoitlarda ham ishlay oladi.
Robotlar uyda va ijtimoiy sohada qanday ishlatiladi?
Robotlar uyda va ijtimoiy sohada ham keng ishlatiladigan sohalardan biridir. Robotlar turli xil uy-joy faoliyatlarini, ijtimoiy xizmatlarni va ta'lim-tarbiya jarayonlarini osonlashtiradi. Robotlar uyda va ijtimoiy sohada quyidagi vazifalarni bajaradi:
Uy-joy faoliyatlari: Robotlar turli xil uy-joy faoliyatlarini bajarishda yordam beradi. Masalan, paxta to'plamak, oshpazlik qilish, tozalash, kir yuvish, utish, gullab olish, hayvonlarga parvarish berish va boshqa amallarni bajaradi.
Ijtimoiy xizmatlar: Robotlar turli xil ijtimoiy xizmatlarni bajarishda yordam beradi. Masalan, kasalxonalarda shifokorlarga va bemorlarga yordam berish, mehnat bozorida ishdoshlarga maslahat berish, banklarda pul o'tkazmalari va hisob-kitoblarini amalga oshirish, restaranlarda ofitsiantlik qilish va boshqa amallarni bajaradi.
Ta'lim-tarbiya jarayonlari: Robotlar turli xil ta'lim-tarbiya jarayonlarini bajarishda yordam beradi. Masalan, maktablarda o'qituvchilar Maktablarda o'qituvchilar va o'quvchilar uchun darslarni tashkil etish, tajriba o'tkazish, testlar va imtihonlar tuzish, baholash va natijalarni e'lon qilish va boshqa amallarni bajaradi.
Robotlar uyda va ijtimoiy sohada quyidagi afzalliklarga ega:
Qulaylik va komfort: Robotlar insonlarga turli xil qulaylik va komfort yaratadi. Ular insonlarning mehnat jarayonlarini osonlashtiradi, ularning vaqtini tejaydi, ularning hayot sifatini yaxshilaydi.
Ijtimoiy aloqa va muloqot: Robotlar insonlarga ijtimoiy aloqa va muloqotda yordam beradi. Ular insonlarni tinglaydi, gaplashadi, maslahat beradi, qo'llab-quvvatlaydi, kulgili qiladi.
Ta'lim va rivojlanish: Robotlar insonlarga ta'lim va rivojlanishda yordam beradi. Ular insonlarga yangi bilimlar, ko'nikmalar, malakalar va fikrlar beradi, ularning aqliy faoliyatini rag'batlantiradi.
Robotlar harbiy sohada qanday ishlatiladi?
Robotlar harbiy sohada ham keng ishlatiladigan sohalardan biridir. Robotlar turli xil harbiy vazifalarni bajarishda yordam beradi. Robotlar harbiy sohada quyidagi vazifalarni bajaradi:
Exploratsiya va kuzatish: Robotlar dushman territroyasini exploratsiya va kuzatishda ishtirok etadi. Ular dushman harakatlari, joylashuvi, qurolari, manbalari va boshqa ma'lumotlarni to'plab beradi.
Hujum va himoya: Robotlar dushman qurolariga hujum qilish va o'z qurolarini himoya qilishda ishtirok etadi. Ular torpeda, raketa, bomba, mina, snayper va boshqa qurollarni ishlatadi.
Evakutsiya va tibbiy yordam: Robotlar jarohatlangan askarlarni evakutsiya qilish va ularga tibbiy yordam ko'rsatishda ishtirok etadi. Ular askarlarni xavfsiz joyga olib chiqadi, ularning yaralarini tozalaydi, bandajlaydi, dorilar beradi.
Robotlar harbiy sohada quyidagi afzalliklarga ega:
Jasurlik va bardosh: Robotlar insonlardan jasurroq va bardoshliroq ishlaydi. Ular qo'rquv, bezovta, g'amginlik kabi his-tuyg'ularni sezmaydi, ularning ruhiyati buzilmaydi.
Kuchli Kuchli va tez: Robotlar insonlardan kuchliroq va tezroq ishlaydi. Ular og'ir yuklarni ko'tarishi, uzoq masofalarni bosishi, balandliklarga chiqishi, suv ostida yurishi va boshqa qiyin sharoitlarda ham ishlay oladi.
Qobiliyat va moslashuvchanlik: Robotlar insonlardan qobiliyatliroq va moslashuvchanroq ishlaydi. Ular turli xil qurollarni ishlatishi, turli xil sharoitlarga moslashishi, turli xil vazifalarni bajarishi mumkin.
Robotexnika kelajagi
Sun'iy intellekt va robotlar o'rtasidagi aloqa
Sun'iy intellekt bu kompyuter sistemalarining aqliy faoliyatni taklif etish, o'rganish, qaror qilish, muammo hal etish va muloqot qilish kabi qobiliyatlariga ega bo'lishi sohasidir. Sun'iy intellekt va robototexnika fanlari bir-biriga yaqin bog'langan va bir-birini o'zaro ta'sir qiladigan sohalardir. Sun'iy intellekt orqali robotlar quyidagi afzalliklarga ega bo'ladi:
Mustaqillik va avtonomlik: Sun'iy intellekt orqali robotlar mustaqil va avtonom ishlay oladi. Ular insonlardan buyruq yoki yordam talab etmasdan o'z vazifalarini bajarishi mumkin.
Adaptivlik va innovatsionlik: Sun'iy intellekt orqali robotlar adaptiv va inovatsion ishlay oladi. Ular o'zgaruvchan muhitga moslanishi, yangi bilimlar va ko'nikmalar olishi, yangi yechimlar topishi mumkin.
Kreativlik va ijodkorlik: Sun'iy intellekt orqali robotlar kreativ va ijodkor ishlay oladi. Ular yangi fikrlar, tasavvurlar, loyihalar va asarlarni yaratishi mumkin.
Androidlar va insonga o'xshash robotlar
Androidlar bu insonga o'xshash shakl, tuzilma, harakat, sezish, ma'lumotlarni qayta ishlash va boshqarish qobiliyatiga ega bo'lgan robotlardir. Androidlar robototexnika fanining eng qiziqarli va murakkab yo'nalishlaridan biridir. Androidlar quyidagi maqsadlarga ega bo'ladi:
Insonning O'rnini Bosish: Androidlar insonning o'rnini bosib, uning vazifalarini bajarishi mumkin. Masalan, androidlar kasalxonalarda shifokor yoki xizmatkor sifatida ishlay oladi.
Insonning do'sti bo'lish: Androidlar insonning do'sti bo'lib, uning ijtimoiy aloqa va muloqotini oshirishi mumkin. Masalan, androidlar insonning gaplashib turishi, o'yin o'nashi, maslahat berishi mumkin.
Insonning modeli bo'lish: Androidlar insonning modeli bo'lib, uning aqliy faoliyatini tahlil qilishi mumkin. Masalan, androidlar insonning psixologik holatini, emotsiyalarini, xarakterini aniqlay oladi.
Robototexnika fanining muammolari va cheklovlari
Robototexnika fanining rivojlanishi bilan birga uning muammolari va cheklovlari ham paydo bo'ladi. Robototexnika fanining muammolari va cheklovlari quyidagicha:
Etika va qonun: Robotlar insonlarga zarar keltirishi, insonlarning huquqlarini buzishi, insonlarning ish joylarini o'g'irlashi, insonlarning o'ziga ishonchini pasaytirishi kabi etik va qonuniy muammolarni yuzaga keltirishi mumkin. Bu muammolarni hal qilish uchun robotlar uchun etik kodekslar, qonunlar va standartlar ishlab chiqarilishi kerak.
Xavfsizlik va barqarorlik: Robotlar xatolik qilishi, buzilishi, o'g'rilanishi, virus yoki xakerlar tomonidan zararlanishi kabi xavfsizlik va barqarorlik muammolarni yuzaga keltirishi mumkin. Bu muammolarni hal qilish uchun robotlar uchun xavfsizlik tizimlari, testlar va protokollar ishlab chiqarilishi kerak.
Muloqot va integratsiya: Robotlar insonlar bilan muloqot qilishda, ularning tilini, madaniyatini, emotsiyalarini tushunishda, ularning ehtiyojlarini qondirishda kabi muloqot va integratsiya muammolarni yuzaga keltirishi mumkin. Bu muammolarni hal qilish uchun robotlar uchun muloqot tizimlari, interfeyslar va algoritmlar ishlab chiqarilishi kerak.
Robotexnika bu dunyoni o'zgartiradigan va insoniyatning hayotini yaxshilaydigan juda qiziqarli va murakkab sohadir. Robotlar turli xil sohalarda insonlarga yordam beradi, ularning mehnat jarayonlarini osonlashtiradi, ularning hayot sifatini yuqori darajaga ko'taradi. Robotexnika fanining rivojlanishi bilan birga uning muammolari va cheklovlari ham paydo bo'ladi. Bu muammolarni hal qilish uchun robotlar uchun etik kodekslar, qonunlar, standartlar, xavfsizlik tizimlari, testlar, protokollar, muloqot tizimlari, interfeyslar va algoritmlar ishlab chiqarilishi kerak.
Xulosa
Bu maqolada biz robotexnika nima ekanligini, uning tarixini va qo'llanilishini ko'rib chiqdik. Biz shunday xulosaga kelamizki:
Robotexnika bu robotlarni qurish, ishlatish va ulardan foydalanish bilan shug'ullanadigan mexanik, elektrotexnika va elektron muhandislik va kompyuter fanining birlashgan sohasidir.
Robotexnika fanining paydo bo'lishi 20-asrning boshlariga to'g'ri keladi. Bu davrda turli xil avtomatlashtirilgan mashinalar va mekanizmlar ishlab chiqarildi.
Robotexnika fanining asoschisi deb Isaak Asimov nomli Amerikalik elmi-fantastik yozuvchi hisoblanadi. Uning asarlari orqali robotlar haqida yangi fikrlar va tasavvurlar keltirdi.
Robotexnika fanining rivojlanishi bilan birga uning muammolari va cheklovlari ham paydo bo'ladi. Bu muammolarni hal qilish uchun robotlar uchun etik kodekslar, qonunlar, standartlar, xavfsizlik tizimlari, testlar, protokollar, muloqot tizimlari, inter Robotlar turli xil sohalarda insonlarga yordam beradi, ularning mehnat jarayonlarini osonlashtiradi, ularning hayot sifatini yuqori darajaga ko'taradi. Robotexnika fanining rivojlanishi bilan birga uning muammolari va cheklovlari ham paydo bo'ladi. Bu muammolarni hal qilish uchun robotlar uchun etik kodekslar, qonunlar, standartlar, xavfsizlik tizimlari, testlar, protokollar, muloqot tizimlari, interfeyslar va algoritmlar ishlab chiqarilishi kerak.
Perguntas frequentes
Bu bo'limda biz robotexnika haqida ko'p beriladigan savollarga javob beramiz.
Robotexnika va mekatronika orasidagi farq nima?
Robotexnika bu robotlarni qurish, ishlatish va ulardan foydalanish bilan shug'ullanadigan sohadir. Mekatronika esa mexanik, elektrotexnika va kompyuter muhandisliklarining integratsiyasi bilan shug'ullanadigan sohadir. Mekatronika robotexnikaning bir qismi sifatida hisoblanishi mumkin.
Robotexnika va avtomatika orasidagi farq nima?
Robotexnika bu robotlarni qurish, ishlatish va ulardan foydalanish bilan shug'ullanadigan sohadir. Avtomatika esa harakatlanish, boshqarish va nazorat qilish bilan shug'ullanadigan sohadir. Avtomatika robotexnikaning asosiy tamoyillaridan biridir.
Robotexnika va sun'iy intellekt orasidagi aloqa nima?
Sun'iy intellekt bu kompyuter sistemalarining aqliy faoliyatni taklif etish, o'rganish, qaror qilish, muammo hal etish va muloqot qilish kabi qobiliyatlariga ega bo'lishi sohasidir. Sun'iy intellekt va robototexnika fanlari bir-biriga yaqin bog'langan va bir-birini o'zaro ta'sir qiladigan sohalardir. Sun'iy intellekt orqali robotlar mustaqil, adaptiv, kreativ va ijodkor ishlay oladi.
Robotexnika fanining asoschisi kim?
Robotexnika fanining asoschisi deb Isaak Asimov nomli Amerikalik elmi-fantastik yozuvchi hisoblanadi. Uning asarlari orqali robotlar haqida yangi fikrlar va tasavvurlar keltirdi. Uning eng mashhur asarlari Robotlar silsilasi, Fond silsilasi va Impersiya silsilasidir .
Robotexnika fanining muammolari va cheklovlari nima?
Robototexnika fanining muammolari va cheklovlari quyidagicha:
Etika va qonun: Robotlar insonlarga zarar keltirishi, insonlarning huquqlarini buzishi, insonlarning ish joylarini o'g'irlashi, insonlarning o'ziga ishonchini pasaytirishi kabi etik va qonuniy muammolarni yuzaga keltirishi mumkin.
Xavfsizlik va barqarorlik: Robotlar xatolik qilishi, buzilishi, o'g'rilanishi, virus yoki xakerlar tomonidan zararlanishi kabi xavfsizlik va barqarorlik muammolarni yuzaga keltirishi mumkin.
Muloqot va integratsiya: Robotlar insonlar bilan muloqot qil Robotlar insonlar bilan muloqot qilishda, ularning tilini, madaniyatini, emotsiyalarini tushunishda, ularning ehtiyojlarini qondirishda kabi muloqot va integratsiya muammolarni yuzaga keltirishi mumkin.
Bu maqolada biz robotexnika haqida umumiy ma'lumot berdik. Robotexnika bu dunyoni o'zgartiradigan va insoniyatning hayotini yaxshilaydigan juda qiziqarli va murakkab sohadir. Robotlar turli xil sohalarda insonlarga yordam beradi, ularning mehnat jarayonlarini osonlashtiradi, ularning hayot sifatini yuqori darajaga ko'taradi. Robotexnika fanining rivojlanishi bilan birga uning muammolari va cheklovlari ham paydo bo'ladi.Bu muammolarni hal qilish uchun robotlar uchun etik kodekslar, qonunlar, standartlar, xavfsizlik tizimlari, testlar, protokollar, muloqot tizimlari, interfeyslar va algoritmlar ishlab chiqarilishi kerak. 0517a86e26